Bilindiği üzere yapılan istatistiklerde iş kazalarının %79’unun güvensiz davranışlar ve %20’sinin ise güvensiz durumlar nedeniyle meydana gelmektedir. Bireylerin hal ve hareketlerinden kaynaklı tehlikeli hareketlere güvensiz davranış, işyerinde mevcut olan ve çevresel faktörlerden etkilenerek karşılaşılan ve güvenliğin ihlal edildiği durumlara ise güvensiz durumlar denilmektedir.

Kazaların önlenmesi için işyerlerinde gerçekleştirilen faaliyetlerin büyük bir çoğunluğu güvensiz durumları ortadan kaldırmaya ya da azaltmaya yönelik çalışmalardır. Ancak tehlikeli durumların tamamının ortadan kaldırılması, yukarıda da belirtildiği üzere kazaların sadece %20’lik bir bölümünü azaltacaktır. Bu nedenle, iş sağlığı ve güvenliği çalışmalarında öncelikle odaklanılması gereken güvensiz davranışların değiştirilmesi olmalıdır.

Davranış odaklı iş güvenliği yönetimi, psikolojide ABC yaklaşımı da denilen bir temele dayanmaktadır. Burada A – davranış öncesi durumu (davranışı tetikleyen faktörler), B – davranışı ve C – davranış sonrası durumu (davranışın sonucunu) belirtmektedir. ABC yaklaşımı, çalışanların neden belirli bir tarzda davrandıklarını değerlendiren bir modeldir. Bu modele göre bir davranışın gerçekleşmesini tetikleyiciler ve sonuçlar belirlemektedir. Tetikleyiciler, davranışın gerçekleşmesini teşvik eden aktivatörlerdir. Örneğin, iş güvenliği uzmanının olmadığını bir alanda güvensiz çalışma yapmak gibi. Sonuçlar ise, davranış sonrasında oluşan ve davranışın tekrar edip etmeyeceğini belirleyen olaylardır. Örneğin, çalışanın yapmış olduğu tehlikeli davranış sonrasında herhangi bir uyarı almaması gibi.. Tetikleyiciler davranışı etkilemektedir, ancak sonuçlar ise davranışı kontrol altında tutmaktadır. Bu nedenle sonuçlar davranışlar üzerinde daha etkilidir. Gerçekleştirilen bir davranışın sonuçları, ileride yapılacak olan davranışları motive etmektedir. Davranışlar belirli bir süre sonra alışkanlıkları meydana getirmektedir.

Bazı sonuçlar, davranışlarımıza diğerlerinkinden daha çok etki etmektedir. Olumlu ya da olumsuz davranışlar üzerindeki en etkili sonuçlar;

     1. Kesin sonuçlar (davranış sonrası çok net ve tartışmasız bir sonuç ortaya çıkması)

     2. Çabuk sonuçlar (davranış karşılığı sonuçların hemen ortaya çıkması

     3. Kayda değer ve anlamlı sonuçlar (davranış sonrası ortaya çıkan sonucun kişi için önemli olması)

Örneğin sigara içilen bir alanda bulunmak ve içerisinde hidrojen sülfür (H₂S) bulunan bir alanda bulunmak sağlığımız için tehlikelidir. Peki insanlar hangi alanda solunum sistemi koruyucusu kullanırlar? Cevap tabi ki hidrojen sülfürdür. Kesin, çabuk ve önemli bir sonuç ile karşılaşacağımızı bilmek, davranışımızın tedbir alma konusunda motive etmektedir.

Tehlikeli davranışları güvenli davranışlar ile değiştirmek uzun soluklu bir süreçtir. Davranış odaklı iş güvenliği yönetiminde, öncelikle güvensiz davranışlar izlenerek tespit edilir ve ABC analiz metodu ile bu davranışlar ile ilgili tetikleyiciler ve sonuçlar listelenir. En güçlü sonuçlar belirlenerek, davranışları motive eden etmenler belirlenmelidir. Güvenli davranışların arttırılması olumlu ve olumsuz pekiştirme yöntemleriyle, güvensiz davranışların azaltılması ise ayrımlı pekiştirme ve sönme teknikleri ile gerçekleştirilebilir.

Güvenli davranışların arttırılması

Olumlu pekiştirme, bir davranışı güçlendirmek için ortama hoşa giden uyarıcılar vererek davranışın arttırılması eylemidir. Olumsuz pekiştirme ise, bir davranışı güçlendirmek için rahatsız eden bir uyarıcıyı ortamdan çıkararak davranışın yapılma sıklığının arttırılması eylemidir. Güvenli şekilde çalışmasından dolayı çalışana ödül vermek olumlu pekiştirmeye, sert bir iş güvenliği uzmanının çalışanları azarlama eyleminden vazgeçmesi olumsuz pekiştirmeye örnek olarak verilebilir.

Güvensiz davranışların azaltılması

Güvensiz davranışların azaltılmasında kullanılan ayrımlı pekiştirmede, uygun olmayan davranışların azaltılması için uygun davranışın artması ya da sürdürülmesi iki temel pekiştirme ilkesine dayanmaktadır. Uygun davranışta pekiştirme verilir, uygun olmayan davranışta ise pekiştirme verilmemesidir. Örneğin, hiç baret kullanan ve kullanmayan çalışanların bulunduğu bir ekip içerisinde, baret kullanmayanlar görmezden gelerek sadece baret kullananların takdir edilmesi, diğer çalışanların da baret kullanma davranışı göstermesine neden olacaktır.

İşyerlerinde davranış değişikliği uygulaması ve sürdürülmesi uzun soluklu bir süreçtir. Yapılan çalışmalarda davranış odaklı iş güvenliği programı yürüten şirketlerin ilk 2 yılda kazalarda %30-50 azalma görülürken, 5 yılın sonunda bu oran %50-80’lere çıkmaktadır. Bu çalışmaların başarıya ulaşabilmesi için üst yönetim tarafından sürekli olarak desteklenmesi ve kesintisiz devam ettirilmesi gerekmektedir. Eğitim ve iletişim araçları geliştirilerek çalışanların iş sağlığı ve güvenliğine tam olarak katılmaları teşvik edilmelidir. Davranış değişikliği çalışmalarında cezalandırma yerine güvenli çalışmaların takdir edilmesi, ödüllendirilmesi ve motive edilmesi üzerine bir sistem kurulmalıdır.

KARMA İş Sağlığı Güvenliği olarak, şirketinizin güvensiz davranışları ve dolayısıyla iş kazalarını ve meslek hastalıklarını azaltma yolunda yürüteceği tüm çalışmalarda, davranış odaklı iş güvenliği programının kurulması, yürütülmesi, izlenmesi, denetlenmesi ve eğitim süreçlerinde siz değerli müşterilerimiz ile çözüm ortağı olarak çalışmaktan mutluluk duyarız.