İş kazaları, insan hayatı söz konusu olduğunda yaralanma, sakat kalma, ölüm gibi sonuçlar doğurmakla birlikte işverenlere ve devlete yüklediği ağır ekonomik maliyetleri de beraberinde getirmektedir. Dünyada iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle günde ortalama 5500 kişi hayatını kaybetmektedir. Başka bir ifadeyle, dünyada her dakika 4 kişi iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucunda yaşamını yitirmektedir. Ekonomik açıdan bakıldığında, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının dünya ekonomisine maliyetinin yılda 600 milyar dolar olduğu düşünülmektedir. Halbuki, iş kazalarının ve meslek hastalıklarının oluşmasını önlemek için harcanan para, iş kazası sonrasında oluşan maliyetlerin kat kat olduğu tespit edilmiştir. İşyerlerinde alınan önlemler, can ve mal kayıplarını engeller, üretim ve hizmetlerde beklenmeyen maliyetlerin önüne geçilmesini sağlar.

 

İş Kazası Tanımı

 

İş kazası tanımı dünyada ve ülkemizde şu şekilde yapılmaktadır:

 

ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) iş kazası tanımı:

 

Belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamış beklenmedik bir olaydır.

 

WHO (Dünya Sağlık Örgütü) iş kazası tanımı:

 

Önceden planlanmamş, çoğu zaman kişisel yaralanmalara, makinelerin, araç ve gereçlerin zarar uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olaydır.

 

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'na göre iş kazası tanımı:

 

İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hale getiren olaydır.

 

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'na göre iş kazası tanımı:

 

İş kazası;

a. Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,

b. İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,

c. Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

d. Bu Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

e. Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,

meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan, bedenen ya da ruhça engelli hale getiren olaydır.

 

Görüldüğü üzere, Türk mevzuatında iş kazası sadece insan odaklı iken, uluslararası iş kazası yaklaşımında cana ve mala gelen kayıpları göz önüne almaktadır.

 

İş Kazalarının Nedenleri

 

İş kazalarının temel nedenleri ile ilgili yapılan araştırmalarda, kazaların %79'unun güvensiz davranışlar, %20'sinin ise güvensiz durumlar nedeniyle ortaya çıktığı belirtilmektedir. Güvensiz davranışlar insanın fizyolojik ve psikolojik yapısı ile çevre koşullarından kaynaklanmaktadır. Güvensiz durumlar ise üretim ve hizmet süreçlerinde kullanılan teknolojinin ve araçların niteliğinden, iş düzensizliğine, bakım ve kontrollerin noksanlığından denetim ve yönetim hatalarına, depolama ve istifleme yanlışlıklarından sağlıksız çevre koşullarına kadar birçok etkenden ortaya çıkan işyerilerindeki güvensiz koşullardır.

Kök nedenlerine bakıldığında güvensiz davranış ve güvensiz durumları oluşturan "insan hatası"dır. Bu bağlamda, iş kazalarının %99'u insan kaynaklıdır denilebilir.

 

Türkiye'de İş Kazası İstatistikleri

 

Ülkemizde gerçekleşen iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili veriler her yıl SGK tarafından yayımlanmaktadır. SGK istatistiklerine göre 2019 senesinde toplam 423.551 iş kazası kayıt altına alınmıştır. Buna göre her saatte bir 48'den fazla iş kazasının yaşandığı söylenebilir. Aşağıdaki grafikte iş kazalarının 2011-2019 yılları arasındaki sayıları görülmektedir. İş kazalarının sayısındaki artış, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu sonrasında kayıt altına almadaki zorunluluklar ve kaza bildirimlerinin dijital ortama taşınması sayesinde olduğu söylenebilir.

 

 

Ölümlü iş kazalarının sayılarına bakıldığında 2017 senesinden sonra kademeli bir azalma olduğundan bahsedilebilir. 2019 senesinde toplam 1147 kişi iş kazası sonucunda hayatını kaybetmiştir.

 

 

Ölümlü iş kazaları her yıl olduğu gibi en çok yapı işlerinde gerçekleşmektedir. Ölümlü iş kazalarının yaklaşık 1/3'ü inşaat işlerinde meydana gelmektedir. Grafikte 2017, 2018 ve 2019 yıllarında gereçekleşen ölümlü iş kazalarının sektörel karşılaştırılması verilmiştir.

 

 

Ölümlü iş kazalarının sayısı bakımından Türkiye, Avrupa Birliği ülkeleri arasında birinci sırada yer almaktadır. 2017 senesi verileri göz önüne alındığında, Türkiye yüz binde ölümlü iş kazası oranında AB ortalamasının 4,5 katı üzerinde olduğu görülmektedir.

 

 

İş kazalarında yaranın türüne göre dağılımına bakıldığında, en çok yaralar ve yüzeysel yaralanmalar, ikinci sırada çıkıklar, burkulmalar ve incinmeler ve üçüncü sırada ise kemik kırıkları olarak yaşandığı görülmektedir.

 

 

İş kazalarında yaranın yerine göre dağılımına bakıldığında en çok kollar (el, el bileği ve parmaklar dahil), ikinci sırada bacaklar (ayak, ayak bileği ve parmaklar dahil) ve üçüncü sırada ise yüz ve kafa bölgesi gelmektedir.

 

 

İş kazalarının saatlerine göre dağılımına bakıldığında kazaların en çok saat 11:00-11:59 aralığında olduğu görülmektedir. Kazaların ara dinlenmeleri ve mesai sonlarına yakın saatlerde yorgunluk, açlık, dikkatsizlik vb nedenlerden dolayı daha sık gerçekleştiği söylenebilir.