Kaldırma Planı Nedir?

Kaldırma planı, herhangi bir vinç kaldırma operasyonunun güvenli bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla dikkate alınması gereken tüm önemli bilgilerden oluşan teknik bir dokümandır.

Mevzuatımızda kaldırma planlarının hazırlanması ile ilgili şekil ve biçim bakımından detaylar bulunmamakla birlikte, İş Ekipmanarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği'nde "Bütün yük kaldırma işleri çalışanların güvenliğini korumak için uygun şekilde planlanır ve gözetim altında yürütülür." denilmektedir. Bu nedenle kaldırma planlarının yöntemi, şirketlerin iç prosedürlerinde tanımlanmalıdır.

 

Kaldırma Planlarının Hazırlanmasından Kim Sorumludur?

Öncelikle işyerlerindeki kaldırma operasyonlarının ve çalışan personelin özellikleri dikkate alınarak "Kaldırma Operasyonları Prosedürü" hazırlanmalıdır. Bu prosedürde kaldırma operasyonları ve kaldırma planının hazırlanmasındaki rol ve sorumluluklar tanımlanmalıdır. Her durumda kaldırma planının hazırlanmasından işin yürütücüsü sorumlu olmalıdır.

 

Kaldırma Planı Ne Zaman Hazırlanmalıdır?

Hangi durumlarda kaldırma planlarının hazırlanması gerektiği, gerçekleştirilen kaldırma faaliyetlerine göre şirket içerisinde karar verilerek prosedürde belirtilmeli ve takip edilmelidir. Bunun için işyerindeki kaldırma operasyonlarının sınıflandırılması gereklidir. Her işyerinde kaldırma operasyonlarının tipleri farklılık gösterecektir. Bunun için işyerinde gerçekleştirilen kaldırma operasyonlarının sınıflandırılması rutin ve rutin olmayan kaldırma işleri olarak ikiye ayrılmalıdır.

Rutin kaldırma operasyonlarında basit bir kaldırma planı hazırlanması yeterli olacaktır. Bu basit plan, rutin kaldırılan yüklerinin ağırlıklarını, kullanılacak kaldırma donanımlarının (sapan, mapa, kanca vb) kapasitelerini ve sapanlama yöntemlerini içerecek şekilde olmalıdır. Her durumda, yapılacak çalışmalarla ilgili bir risk değerlendirmesi de hazırlanmalıdır.

Rutin olmayan kaldırma operasyonları öncesi ise daha detaylı bir kaldırma planı hazırlanmalıdır. Rutin kaldırma operasyonlarında hazırlanan plana ek olarak, vincin güvenli kaldırma kapasitesi, kaldırılacak olan yükün geometrik özellikleri, ağırlık merkezi, zemin koşulları, çevre koşulları, görevlendirilecek çalışan sayısı ve eğitimleri, acil durumlarda yapılacaklar ve çalışma alanına ait riskler belirtilmelidir.

 

Rutin ve Rutin Olmayan Kaldırma Operasyonları Nelerdir?

Aşağıda belirtilen kaldırma operasyonları, rutin kaldırma operasyonları olarak değerlendirilebilir:

   - Vincin normal çalışma parametreleri dahilinde olan kaldırma işleri,

   - Uygun çevresel koşullarda yapılan işler,

   - Ağırlığı, şekli ve ağırlık merkezi bilinen malzemelerin kaldırılması,

   - Sürekli olarak ve aynı ekipman kullanılarak yapılan kaldırma işleri,

   - Vincin kaldırma kapasitesinin %75'ini aşmayan yükler ile yapılan çalışmalar,

   - Sürekli olarak aynı operatör ile yapılan çalışmalar,

   - Operatörün görüşünün kısıtlı olmadığı alanlarda yapılan çalışmalar,

   - Standart kaldırma donanımları ile yapılan çalışmalar

 

Şekil 1. Rutin kaldırma

 

Aşağıda belirtilen kaldırma operasyonları, rutin olmayan kaldırma operasyonları olarak değerlendirilebilir:

   - İki veya daha fazla vinç ile birlikte yapılan kaldırma operasyonları,

   - Hassas, zor ve kısıtlı alanlarda yapılan çalışmalar,

   - Kaldırma işlemine farklı kişilerle devam edilmesi,

   - Ankraj noktaları bulunmayan ekipmanların kaldırılması,

   - Kaldırma operasyonunun performansını etkileyecek çevresel koşulların bulunması,

   - Kaldırılacak yükün ağırlığının ve ağırlık merkezinin bilinememesi,

   - Standart dışı kaldırma ekipmanı/donanımı kullanılması,

   - Kapalı bir alana indirilen ya da kapalı bir alandan kaldırılan malzeme bulunması,

   - Vincin kaldırma kapasitesinin %75'ini aşan yükler ile çalışma yapılması

   - Prosedürde belirtilecek olan ağır yüklerin (örneğin 50 tondan fazla) kaldırılması

 

Şekil 2. Rutin olmayan kaldırma

 

Kaldırılacak Olan Yükün Değerlendirilmesi

Hüçbir yük aşağıdaki kritik bilgiler olmadan kaldırılmamalıdır:

   - Yükün ağırlığı

   - Yükün boyutları (en, boy, yükseklik)

   - Ağırlık merkezinin konumu

   - Kaldırma noktaları

   - Malzemenin alınacağı yerden bom yarıçap uzunluğu (radius)

   - Malzemenin konulacağı yerden bom yarıçap uzunluğu

   - Malzemenin kaldırılacağı yükseklik

   - Toplam ağırlık (yük+kaldırma donanımları)

 

Vinç Seçimi

Yukarıda belirtilen bilgiler ışığında, vinçlere ait yük çizelgeleri incelenerek yeterli kapasiteye sahip bir vincin seçilmesi sağlanır. Kullanılacak olan vince ait aşağıdaki detay bilgiler kaldırma planında belirtilmelidir:

   - Vincin marka ve modeli

   - Kapasitesi

   - Jib uzunluğu

   - Destek ayaklarının uzunluğu

   - Destek ayaklarına gelecek yük

   - Zeminin maksimum taşıma kapasitesi

   - Denge ağırlıkları (Karşı ağırlıklar)

   - Vincin kendi ağırlığı

 

Taşıma Kapasitesi

Vincin malzemeyi kaldırırken her pozisyonu için zemine gelen yüklere karşı izin verilen taşıma kapasitesi belirlenmelidir. Yetkin kişi tarafından verilen maksimum zemin basıncının aşılmamasını sağlamak için vinç ayakları altına uygun ebatlarda destek plakaları belirlenmelidir. Tüm detaylar kaldırma planında belirtilmelidir.

 

Vincin Kapasitesi

Vinç seçimi yapıldıktan sonra, vinç yük çizelgesinde ne kadar daha yedek kapasitenin kaldığının bilinmesi önemlidir. Buna "güvenlik marjı" da denilebilir. Kaldırma işlemi, vincin kaldırma kapasitesinin limitlerinde gerçekleştirilmemeli, en az % 10 güvenlik marjı bırakılmalıdır. Gerekli durumlarda, daha büyük kapasiteli bir vinç kullanılmalıdır.

 

Zemin ve Çevre Koşulları

Vincin altındaki zeminin, kaldırma operasyonu sırasında üzerine gelebilecek tüm yüklere karşı dayanabilmesi gereklidir. Kimi durumda zeminin basınç dayanımının geoteknik mühendisi gibi uzman kişilerden destek alınarak hesaplanması gerekebilir.

Sıkıştırma işlemi yapılmadan geri dolgu yapılmış bir zemin tehlike oluşturacaktır. Zemine gelebilecek olan yükü dağıtmak amacıyla vincin ayakları altına konulacak desteklerin yeterli ebatlarda olması gerekmektedir. Kaldırma alanında bulunabilecek boşluklar ve yeraltı servisleri (elektrik, su, doğalgaz vb) kontrol edilmelidir.

Mobil vinçler ile yapılan tüm rutin ve rutin olmayan kaldırma operasyonlarında vincin ayaklarının altına plaka konulması önemlidir.

Paletli vinçler kaldırma esnasında hareket etmek için tasarlanmıştır, ancak zemin koşullarına özellikle dikkat edilmelidir. Operasyon öncesinde zemin koşulları değerlendirilmelidir. Bir çok durumda, zeminin özelliklerine göre paletlerin altına büyük ahşap ya da çelik plakalar ile yükün dağıtılması önemlidir.

Kazı kenarlarında yapılan kaldırma operasyonları da tehlike yaratabilir. Kaldırma planında kazı alanları ile ilgili güvenlik tedbirleri belirtilmelidir.

Kaldırma operasyonunun yapılacağı bölgede bulunan ve vincin bomunun, kaldırılan yükün ya da kaldırma donanımlarının temas edebileceği tüm havai elektrik hatları, binalar, ağaçlar vb dikkate alınmalıdır.

Kaldırma operasyonunun gerçekleştirileceği günkü hava koşulları dikkate alınmalı, vinç üreticisinin belirtmiş olduğu rüzgar hızları üzerinde kaldırma operasyonu gerçekleştirilmemelidir.

 

Oturma Planı

Oturma planı, zor ve karmaşık operasyonlar için detaylı bir mühendislik çizimi, basit operasyonlar için ise elle çizilmiş bir taslak şeklinde olabilir. Oturma planı çizmek, vincin amaçlanan işlemi güvenli bir şekilde gerçekleştirmesi için doğru konuma yerleştirilmesi amacıyla önemlidir. 1 metre gibi küçük mesafelerin, başarı ve başarısızlık arasındaki fark olabileceği unutulmamalıdır. Oturma planı çizildikten sonra, sahada vincin kurulacağı yer su bazlı bir sprey boya ile işaretlenmelidir.

Şekil 3. Oturma planı

 

Yük Bağlama (Sapanlama) Planı

Kaldırma planı içerisinde, kaldırılacak olan malzemenin nasıl sapanlanacağı belirlenmelidir. Böylelikle hangi kaldırma donanımlarının kullanılacağına karar verilir.

Kaldırma donanımlarına gelebilecek yükler hesaplanarak, kullanılacak olan kaldırma donanımlarının kapasiteleri belirlenir. Yük bağlama hesapları gerçekleştirildikten sonra, bağlama çizimi kaldırma planında belirtilmelidir.

Şekil 4. Yük bağlama planı

 

Çalışan Personel

Kaldırma operasyonunda görev alabilecek tüm personel (operatör, sapancı, işaretçi vb) eğitimli, sertifikalı ve tecrübeli olmalıdır. Operasyonda görev alacak tüm personele kaldırma planı ile ilgili eğitim verilmeli ve tüm adımlarda yapılacaklar hakkında bilgilendirilmelidir. Çalışanlar tarafından kaldırma planında bir beyan altına imza atılmalıdır.

 

İletişim

Kaldırma operayonlarında gerçekleşen kazaların kök nedenlerinde iletişim eksikliği sıkça ön plana çıkmaktadır. İletişim ile ilgili sahada aşağıdaki durumları göz önünde bulundurmak önemlidir:

   - Görevli personel aynı şirket çalışanları mı?

   - Herkes ortak bir dili anlıyor mu?

   - Uyarı işaretleri herkesin görebileceği alanlara yerleştirilmiş mi?

   - Kaldırma operasyonu sırasında hangi iletişim yöntemleri tercih edilmeli? (Telsiz, işaret vb)

 

Kontrol Listesi

Vincin kurulumu gerçekleştirildikten sonra ve kaldırma operasyonu öncesinde bir kontrol listesi (checklist) ile kaldırma planına uygunluk denetlenmelidir. Kontrol listesinde bulunması gereken önemli bazı hususlar;

   - Vinç / vinçlerin konumunun kontrolü

   - Vinç ayaklarının konumu ve ayak altındaki destekleyici yapının kontrolü

   - Zeminin kontrolü

   - Malzemenin kaldırılacağı konum ile bom yarıçapının kontrolü

   - Malzemenin indirileceği konum ile bom yarıçapının kontrolü

   - Vincin bom uzunluğu ve varsa karşı denge ağırlıklarının kontrolü

   - Vincin dönme hareketi sırasında denge ağırlıkları ile etrafında bulunan yapılar arasındaki mesafenin kontrolü

   - Kaldırma donanımlarının kapasitelerinin ve uzunluklarının kontrolü

   - Ağırlık merkezinin konumunun kontrolü

   - Mümkünse kaldırılacak olan yükün ağırlığının kontrolü

   - Vincin genel durumunun kontrolü

   - Operatör ve diğer çalışanların kaldırma planı hakkında bilgi sahibi olup olmadıklarının kontrolü

   - Güvenlik alanının ve yeterliliğinin kontrolü